Ύπνος και αϋπνία: Κάποτε είχαμε τον «πρώτο ύπνο» και τον «δεύτερο ύπνο»

ΥΠΝΟΣ & ΟΝΕΙΡΑ  | Ενημ. 05/11/2025, 08:35

Posted by Youmagazine Staff

Οι άνθρωποι κάποτε είχαν δυο ύπνους: τον «πρώτο ύπνο» και τον «δεύτερο ύπνο». Έπειτα ήρθαν ο ηλεκτρισμός και η βιομηχανική επανάσταση.

Μήπως κοιμόμαστε λάθος; Image: Pexels / Andrea Piacquadio

v

ΜΠΟΡΕΙ να σας φανεί περίεργο, αλλά η συνήθεια να κοιμόμαστε όλη τη νύχτα συνεχόμενα, όπως κάνουμε σήμερα, είναι σχετικά νέα.

Ο συνεχής ύπνος είναι μια σύγχρονη συνήθεια, όχι μια εξελικτική σταθερά, γεγονός που εξηγεί γιατί πολλοί από εμάς ξυπνάμε ακόμα στις 3:00 τα ξημερώματα και αναρωτιόμαστε μήπως κάτι δεν πάει καλά. Ίσως θα ήταν χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι το να ξυπνάς τα άγρια χαράματα είναι μια βαθιά ανθρώπινη εμπειρία.

Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ο συνεχής οκτάωρος ύπνος δεν ήταν ποτέ ο κανόνας. Αντίθετα, οι άνθρωποι συνήθως κοιμόντουσαν σε δύο βάρδιες κάθε βράδυ. Είχαν τον «πρώτο ύπνο» και τον «δεύτερο ύπνο». Κάθε ένας από αυτούς τους ύπνους διαρκούσε αρκετές ώρες, χωρισμένες με ένα κενό αφύπνισης, τουλάχιστον για μα ώρα, μπορεί και περισσότερο στη μέση της νύχτας.

Ιστορικά αρχεία από την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία περιγράφουν πώς, μόλις έπεφτε η νύχτα, οι οικογένειες πήγαιναν για ύπνο και στη συνέχεια ξυπνούσαν γύρω στα μεσάνυχτα, όπου έμεναν για λίγο ξύπνιοι, πριν επιστρέψουν στο κρεβάτι τους μέχρι την αυγή.

Ο χωρισμός της νύχτας σε δύο μέρη άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν τις νύχτες. Το διάστημα ηρεμίας ανάμεσα στους δυο ύπνους έδινε στις νύχτες μια καθαρή μέση, η οποία έκανε τα μεγάλα χειμωνιάτικα βράδια να φαίνονται μικρότερα και πιο εύκολα στη διαχείριση.

Ο ενδιάμεσος χρόνος δεν ήταν άχρηστος. Μερικοί άνθρωποι σηκωνόντουσαν για να κάνουν δουλειές όπως το άναμμα της φωτιάς ή ο έλεγχος των ζώων. Άλλοι έμεναν στο κρεβάτι για να προσευχηθούν, να διαλογιστούν ή να επαναφέρουν στη μνήμη τους όνειρα που μόλις είχαν δει. Επιστολές και ημερολόγια από την προβιομηχανική εποχή μιλούν για ανθρώπους που χρησιμοποιούσαν τις ώρες κοινής ησυχίας για να διαβάζουν, να γράφουν, όπως ο Νικολό Μακιαβέλι, ή ακόμα και να κοινωνικοποιούνται ήσυχα με την οικογένεια ή τους γείτονες. Πολλά ζευγάρια εκμεταλλεύονταν αυτή την ενδιάμεση αφύπνιση τα μεσάνυχτα για να κάνουν έρωτα.

Σήμερα πολλοί συγγραφείς πιάνουν δουλειά στις 3:00 π.μ. και γράφουν έως και μετά που έχει ξημερώσει. Θεωρούν αυτές τις ώρες του πρωινού τις καλύτερες, τις πιο εμπνευσμένες και πιο παραγωγικές της ημέρας.

Η λογοτεχνία από τον Όμηρο έως τον Βιργίλιο είναι γεμάτη αναφορές για την «ώρα που τερματίζει τον πρώτο ύπνο», υποδεικνύοντας πόσο συνηθισμένη ήταν η νύχτα σε δύο βάρδιες.

Ο Έλληνας ιστορικός Δίων Κάσσιος (περ. 165 – μετά το 235), στο μνημειώδες έργο του Ρωμαϊκή Ιστορία, αναφέρει ότι οι αξιωματούχοι και οι κρατικοί υπάλληλοι της εποχής του στη Ρώμη έπιαναν δουλειά στις 3:00 τα ξημερώματα!
ν

Η βιομηχανική επανάσταση και ο ηλεκτρικός φωτισμός άλλαξαν τις συνήθειες μας στον ύπνο. Image: Supplied

ν

Πώς χάσαμε τον «δεύτερο ύπνο»

Στη Ρώμη, οι σημαντικότερες δουλειές του κράτους γίνονταν αξημέρωτα. Στις τρεις το πρωί γίνονταν δεκτοί οι απεσταλμένοι από τα διάφορα σημεία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι πρεσβευτές, αλλά και οι πολίτες που είχαν αιτήματα.

Τα πράγματα συνεχίστηκαν και στους επόμενους αιώνες και άλλαξαν μόνο κατά την βιομηχανική επανάσταση και την είσοδο του ηλεκτρισμού στη ζωή μας τους τελευταίους δύο αιώνες, Πρώτα οι λάμπες λαδιού, στη συνέχεια ο φωτισμός με αέριο και τελικά το ηλεκτρικό φως, άρχισαν να απομακρύνουν τη νύχτα. Αντί να πηγαίνουν για ύπνο λίγο μετά τη δύση του ηλίου, οι άνθρωποι άρχισαν να μένουν ξύπνιοι μέχρι αργά υπό το φως των λαμπτήρων.

Βιολογικά, το έντονο φως τη νύχτα άλλαξε τα εσωτερικά μας ρολόγια (τον κιρκάδιο ρυθμό μας) και έκανε το σώμα μας λιγότερο επιρρεπές στο να ξυπνήσει μετά από λίγες ώρες ύπνου. Ο χρόνος του φωτός έχει σημασία. Το τεχνητό φως του δωματίου πριν τον ύπνο καταστέλλει και καθυστερεί τη μελατονίνη, γεγονός που ωθεί την έναρξη του ύπνου αργότερα.

Τα ωράρια των εργοστασίων ενθάρρυναν ένα μόνο μπλοκ ανάπαυσης. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η ιδέα των οκτώ συνεχόμενων ωρών εργασίας είχε αντικαταστήσει τον φυσικό ρυθμό των δύο ύπνων.

Μια μελέτη του 2017 σε μια γεωργική κοινότητα της Μαδαγασκάρης χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να κοιμούνται ως επί το πλείστον σε δύο τμήματα, ξυπνώντας ενδιάμεσα γύρω στα μεσάνυχτα.
ν

Η ανάγνωση σε χαμηλό φωτισμό ενδείκνυται σe περιπτώσεις αϋπνίας. Image: Supplied

ν

Μακριοί, σκοτεινοί χειμώνες

Το φως ρυθμίζει το εσωτερικό μας ρολόι και επηρεάζει το πόσο γρήγορα νιώθουμε τον χρόνο να περνάει. Όταν αυτά τα σημάδια εξασθενούν, όπως τον χειμώνα ή υπό τεχνητό φωτισμό, επικρατεί “ακαταστασία”.

Το χειμώνα, το αργότερο και πιο αδύναμο πρωινό φως δυσχεραίνει την ευθυγράμμιση του κιρκάδιου ρυθμού. Το πρωινό φως είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη ρύθμιση των κιρκάδιων ρυθμών, επειδή περιέχει μεγαλύτερη ποσότητα γαλάζιου φωτός, το οποίο είναι το πιο αποτελεσματικό μήκος κύματος για την τόνωση της παραγωγής κορτιζόλης από τον οργανισμό και την καταστολή της μελατονίνης.

Η διατάραξη του ύπνου των «δυο σταδίων» ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αϋπνία που ταλαιπωρεί τους σύγχρονους ανθρώπους.

Η αίσθηση της διάρκειας του εγκεφάλου είναι ελαστική: το άγχος, η πλήξη ή ο χαμηλός φωτισμός τείνουν να κάνουν τον χρόνο να παρατείνεται, ενώ η εμπλοκή και η ηρεμία φαίνεται να τον συμπιέζουν. Χωρίς αυτό το διάστημα, όπου σηκωνόσασταν και κάνατε κάτι ή συνομιλούσατε με τον/τη σύντροφό σας, το ξύπνημα στις 3:00 π.μ. συχνά κάνει τον χρόνο να φαίνεται αργός. Σε αυτό το πλαίσιο, η προσοχή εστιάζει στον χρόνο και τα λεπτά που περνούν φαίνονται μεγαλύτερα σε διάρκεια.

Σύμφωνα με τον Darren Rhodes, Λέκτορας Γνωστικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Keele στο Νιουκάσλ της Αγγλίας, η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία για την αϋπνία (CBT-I) συμβουλεύει τους ανθρώπους να σηκώνονται από το κρεβάτι μετά από περίπου 20 λεπτά που είναι ξύπνιοι, να κάνουν μια ήπια δραστηριότητα σε αμυδρό φως, όπως είναι το διάβασμα, και στη συνέχεια να επιστρέφουν στο κρεβάτι όταν νυστάξουν.
ν

Δείτε επίσης:

Ο ύπνος μας κάνει πιο έξυπνους και δημιουργικούς Η κλιματική αλλαγή φέρνει αϋπνία (εκτός από εφιάλτες) Πώς μπορείτε να γίνετε ένας φωτεινός ονειρευτής (vid) Το MIT ανέπτυξε μια μηχανή χειρισμού των ονείρων (vid) Έξι όνειρα που δεν πρέπει να αγνοούμε τη σημασία τους Επτά τρόποι για να θυμάστε τα όνειρά σας