Η άγνωστη διδασκαλία του Πυθαγόρα

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Από τον Αντώνη Κυριαζή

 

Άγνωστα αποσπάσματα της εσωτερικής διδασκαλίας του Πυθαγόρα προς τους «μαθηματικούς», τους προχωρημένους μαθητές της σχολής του.

Augustus Knapp: Πυθαγόρας ο Σάμιος (570-490 π.Χ.). Από το βιβλίο του Μάνλι Χολ “The Secret Teachings of All Ages”. Πηγή: Supplied
v

Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ Λαέρτιος, αντλώντας από τον Ηρακλείδη τον Ποντικό, λέει πως ο Πυθαγόρας, ο οποίος είχε δάσκαλο τον Φερεκύδη από τη νησί της Σύρου, είχε αρχικά γεννηθεί ως Αιθαλίδης. Τότε τον επισκέφθηκε ο Ερμής και του είπε ότι μπορούσε να ζητήσει όποιο δώρο ήθελε, εκτός από την αθανασία. Ο Πυθαγόρας ζήτησε από το θεό το αμέσως καλύτερο δώρο – την παντοτινή μνήμη∙ να μπορεί δηλαδή να θυμάται και ζωντανός και πεθαμένος όλες τις υπάρξεις του πάνω στη γη. 

Σε μια από τις επόμενες ενσαρκώσεις του, εμφανίστηκε ως Εύφορβος, ο Τρώος πολεμιστής που πρώτος τραυμάτισε στον Πάτροκλο και στη συνέχεια φονεύθηκε από τον Μενέλαο που πήρε τον οπλισμό του. Τον οπλισμό αυτόν του Ευφόρβου ο Μενέλαος αφιέρωσε στο ναό του Απόλλωνα στις Βραγχίδες (Δίδυμα της Μ. Ασίας).

Στη συνέχεια ο Πυθαγόρας εμφανίστηκε ως Ερμότιμος και για ν’ αποδείξει ότι είχε προϋπάρξει ως Εύφορβος, εντόπισε ανάμεσα στα πολυπληθή αναθήματα την ασπίδα που είχε χρησιμοποιήσει στον Τρωικό πόλεμο και την οποία ο Μενέλαος είχε αφιερώσει στο ναό του Απόλλωνα, αν και πλέον δεν σώζονταν και πολλά πράγματα, καθώς η ασπίδα είχε σαπίσει και είχε απομείνει μόνο ο διάκοσμος από ελεφαντόδοντο.

Στη συνέχεια γεννήθηκε σαν Πύρρος, ασκώντας το επάγγελμα του ψαρά στη Δήλο. Και πάλι θυμόταν τα πάντα, δηλαδή πως είχε προϋπάρξει ως Αιθαλίδης, Εύφορβος, Ερμότιμος και στη συνέχεια Πύρρος. Όταν πέθανε σαν Πύρρος, έγινε ο Πυθαγόρας, και συνέχισε να θυμάται όλα τα γεγονότα που αναφέρθηκαν.

Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια του Στάνφορντ, ο Πυθαγόρας 150 χρόνια αργότερα, δηλαδή την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, ήταν διάσημος όχι ως μαθηματικός και επιστήμονας αλλά:

1) ως αυθεντία για την τύχη της ψυχής μετά το θάνατο,

2) ως εμπειρογνώμονας σχετικά με τις θρησκευτικές τελετές,

3) ως θείος δαίμονας που είχε χρυσό τον μηρό του και μπορούσε να εμφανίζεται σε δύο μέρη ταυτόχρονα, και

4) ως εισηγητής ενός αυστηρού τρόπου ζωής με διατροφικούς περιορισμούς, θρησκευτικό τελετουργικό και αυστηρή αυτοπειθαρχία.
v

Η πυθαγόρεια διδασκαλία

Ο Πυθαγόρας είναι γνωστός για τα Χρυσά Έπη, μια συλλογή από τα λεγόμενα «ακούσματα», δηλαδή αφορισμούς που μεταδίδονταν προφορικά από στόμα σε στόμα και, κατά πάσα πιθανότητα, ο μυημένος στον πυθαγορισμό όφειλε να τους αποστηθίσει, ως θεωρητικές και πρακτικές οδηγίες. Αυτή η εξωτερική διδασκαλία, που προοριζόταν για τους πολλούς, έγινε κατά καιρούς αντικείμενο επισταμένης μελέτης και ερμηνείας από διάφορους λογίους και στοχαστές, από την εποχή του Ξενοφώντα (Λεξικό Σούδα στο λήμμα Ξενοφών) έως τον νεοπλατωνικό Ιάμβλιχο (Προτρεπτικός επί φιλοσοφίαν).

Υπάρχει όμως και μια συλλογή άγνωστων αφορισμών, που χρησίμευαν στον νεοπροσήλυτο ως οδηγός εσωτερικής ζωής και στάσης και εξασφάλιζαν αναγνώριση της θέσης του από τους ομοϊδεάτες του και από τους θεούς, σ’ αυτόν τον κόσμο και στον άλλο. Οι αφορισμοί αυτοί αφορούν την εσωτερική διδασκαλία του Πυθαγόρα, η οποία δινόταν στα προχωρημένα μέλη της πυθαγόρειας κοινότητας που ονομάζονταν «μαθηματικοί».

Πράγματι, ο Πυθαγόρας έδινε μεγάλη σημασία στην επιστήμη των αριθμών, και σε αυτόν οφείλουμε, αν όχι την επινόηση, πάντως την συστηματοποίηση του δεκαδικού συστήματος. Η αρχή της πυθαγόρειας θεωρίας των αριθμών συνίσταται στην ταξινόμησή τους σε καθορισμένες κατηγορίες, σε συνάρτηση με την κοινή τους μορφή, έτσι ώστε να διαφανεί εκείνο που σήμερα θα ονομάζαμε ποιότητες τάξεων.

Ας μην ξεχνάμε πως την εποχή που έζησε ο Πυθαγόρας επικρατούσε η χαλδαϊκή αρίθμηση που ήταν εξηκονταδική και θεσιακή (δωδεκαδικό σύστημα), σε αντίθεση με την ελληνική αριθμητική που ήταν δεκαδική και ονομαστική. Η εξηκονταδική αρίθμηση εμπόδιζε τόσο τις συναλλαγές όσο και την επιστημονική έρευνα.
v

Πυθαγόρειο θεώρημα. Σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο, το άθροισμα των τετραγώνων
των δύο κάθετων πλευρών ισούται με το τετράγωνο της υποτείνουσας.
v

Με την καθιέρωση του δεκαδικού συστήματος έχουμε ένα μεγάλο εξελικτικό άλμα προς τα εμπρός που επηρέασε τις εμπορικές συναλλαγές και αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία αυτού που γνωρίζουμε σήμερα ως οικονομικό σύστημα. Υπήρξε ωστόσο και μια άλλη παράμετρος που αφορούσε την εξέλιξη του ανθρώπου όχι μόνο ως κοινωνικού αλλά ως πνευματικού όντος.

Ο Αριστοτέλης, στο πρώτο βιβλίο του έργου του Μετά τα Φυσικά, καταθέτει την εξής πολύτιμη μαρτυρία:

«Την εποχή τους [του Λευκίππου και του Δημοκρίτου], αλλά και πριν από αυτούς, πρώτοι οι λεγόμενοι πυθαγόρειοι καταπιάστηκαν σοβαρά με τα μαθηματικά και τα προήγαγαν. Έχοντας ανατραφεί μέσα σ’ αυτά, σχημάτισαν την εντύπωση πως οι αρχές τους είναι και αρχές όλων των όντων» (Α 5, 985 b).

Η τελευταία φράση «σχημάτισαν την εντύπωση πως οι αρχές τους [των μαθηματικών] είναι και αρχές όλων των όντων» αποκαλύπτει τον πυρήνα και την ουσία ολόκληρης της πυθαγόρειας διδασκαλίας. Με άλλα λόγια, επειδή οι πρώτες αρχές στα μαθηματικά είναι από τη φύση τους οι αριθμοί, χωρίς τη γνώση τους είναι αδύνατο σε κάποιον να αντιληφθεί την αλήθεια που υποκρύπτεται πίσω από τα πράγματα που αποτελούν τον κόσμο και όλων όσων υπόκεινται στο γίγνεσθαι. Μέσω των μαθηματικών πάλι, φτάνει κανείς στην ουσία του εαυτού του, στο είναι, που βέβαια είναι ταυτόσημο με το Ένα ή Μονάδα.
ν

Η άγνωστη εσωτερική διδασκαλία

Οι βασικές θέσεις της προχωρημένης πυθαγόρειας διδασκαλίας που δινόταν στους «μαθηματικούς», μπορούν να συνοψιστούν στα εξής αποφθέγματα:

1. Όταν είσαι συγκεντρωμένος στον εαυτό σου, τότε επικοινωνείς με τη Μονάδα (τον ανώτερο Εαυτό).

2. Συγκεντρώνομαι στον εαυτό σημαίνει ευθυγραμμίζομαι με το Ένα. Τότε είναι σαν να έχεις το θεϊκό στοιχείο και ο άλλος σε λαμβάνει σοβαρά υπόψη.

3. Οι περισσότεροι μιμούνται κάποιον άλλον∙ εσύ να μιμείσαι τον εαυτό σου.

4. Οι άνθρωποι είναι σαν χαμένοι επειδή αγνοούν τον σκοπό τους.

5. Όταν πάψεις να κυνηγάς χίμαιρες αποκτάς έναν σαφή σκοπό.

6. Αυτό που είσαι το ορίζεις εσύ.

7. Προσδιορίζεις τι θέλεις και μετά εξετάζεις αν αυτό είναι καλό για σένα.

8. Να δρας πάντοτε συγκεκριμένα∙ να ακολουθείς μια πορεία που σε βγάζει πάντα σ’ ένα ξέφωτο.

9. Τα άχρηστα πράγματα μάς εμποδίζουν. Μην καταναλώνεις πολύ χρόνο σε άχρηστα πράγματα.

10. Μπορείς να κάνεις κάτι επειδή σε ευχαριστεί, αλλά μετά πρέπει να το αφήσεις∙ γι’ αυτό μη δένεσαι μαζί του.

11. Στις κακουχίες μη δίνεις πολλή σημασία∙ είναι απλώς το βοτσαλάκι στο πέλμα του ποδιού.

12. Αν θέλεις να υπηρετήσεις την ανθρωπότητα πρέπει να ξεχάσεις τον εαυτό σου.

13.Η ζωή είναι δοκιμασία. Αυτό έγινε επίτηδες, για ν’ αποδείξει (ο άνθρωπος) ότι είναι άξιος για το δώρο που του έδωσαν.

14. Δεν μπορεί κανείς να πάρει κάτι που δεν το αξίζει.

15. Δοκιμασία σημαίνει πόνος. Για να μην πονάς, μάθε να τρέχεις πιο γρήγορα από τον πόνο.

16. Πριν κάνεις κάτι, εξέτασε το κίνητρό σου∙ έλεγξέ το για να ξέρεις τι κάνεις. Εξέτασε αν αυτό είναι ωφέλιμο για σένα.

17. Πριν ανέβεις σε μια κορυφή, στέκεσαι σ’ ένα μικρό πλάτωμα κι εκεί σκέπτεσαι: «Από ποια πλευρά θέλω να κοιτάξω τον κόσμο;»

18. Η ζωή μπορεί να πεθάνει, ο βίος όμως ενός ανθρώπου δεν τελειώνει ποτέ.

19. Ποτέ μην ανοίγεις μια πόρτα αν δεν ξέρεις τι κρύβεται πίσω της.

20. Να βλέπεις πάντα πίσω από τη μικρή πόρτα.

21. Όσο αντέχεις, άλλο τόσο μπορείς. (Δηλαδή, ενώ νομίζεις ότι αντέχεις μέχρι ενός σημείου, στην πραγματικότητα αντέχεις άλλο τόσο).

22. Η αλήθεια λάμπει πάντοτε σαν χρυσός. Αλλά μερικοί άνθρωποι θαμπώνονται και κρύβονται στις σκιές.

23. Υπάρχει ένας ήλιος που λάμπει, αλλά δεν τον βλέπουμε.

24. Πρέπει να δώσεις τα χέρια με το πεπρωμένο σου. Αν δεν το κάνεις, σε περιμένουν δεινά. Γιατί αυτός είναι ο προορισμός σου.

25. Για να πας στον προορισμό σου πρέπει να πάρεις το όχημα.

26. Ο αληθινός σκοπός μιας ομάδας είναι η μετατόπιση της συνείδησης.

27. Η μετατόπιση της συνείδησης επιτυγχάνεται μέσω της γνώσης των αριθμών.

28. Οι αριθμοί δείχνουν πώς διατηρείται η ενέργεια αλλά και πώς μπορείς να τη διαχειριστείς.

29. Πρέπει να μελετήσεις τους αριθμούς, να μελετήσεις γεωμετρία. Οι αριθμοί κρύβουν όλες τις απαντήσεις.

30. Αν δεν μπορείς να το κάνεις, πήγαινε στη φιλοσοφία και προσπάθησε να ζήσεις σύμφωνα με τις αξίες και τα δόγματά της.

31. Αν δεν μπορείς να κάνεις ούτε αυτό, προσπάθησε να αριστεύσεις σε κάτι που είναι αγνό και καθαρό.

Η συλλογή αυτή με τους 31 αφορισμούς, ειλημμένους από μια εκτεταμένη βιβλιογραφία σχετικά με τον Πυθαγόρα και τον Πυθαγορισμό, τους οποίους παρουσιάζουμε εδώ για πρώτη φορά μαζί με τις πηγές τους, μπορεί να χρησιμεύσουν «αρχαίης σοφίης, φίλε, συνθιασώτα» ως οδηγός για την ανύψωση του νου από τα καθημερινά και τετριμμένα προς εκείνα που είναι αιώνια και αμετάβλητα, όπως οι νόμοι του σύμπαντος. Ο καθένας από εμάς είναι η ψυχή, και η γνώση της ψυχής είναι η γνώση του εαυτού.

 

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αρχαίες πηγές

– Ανωνύμου [Iamblichi]: Θεολογούμενα αριθμητικά. V. de Falco, Leipzig 1922.
– Αριστοτέλης: Μετά τα Φυσικά. Εκδ. Πάπυρος, 1962.
– Αριστοτέλης: Ρητορική τέχνη. Εκδ. Πάπυρος, 1938.
– Αριστοτέλης: Περί ουρανού (Β, 9, 290). Εκδ. Κάκτος, 1995.
– Αριστοτέλης: Περί ψυχής. Εκδ. Πάπυρος, 1948.

– Γαληνός: Περί φιλοσόφου ιστορίας, ΙΘ΄ σ. 344. (Στο έργο του Hermann Diels: Doxographi Graeci, Berlin, 1879).
– Δαμάσκιος: Απορίαι και λύσεις περί των πρώτων αρχών. Ε. Ruelle, Paris 1986.
– Διογένης Λαέρτιος: Βίοι και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων. Εd. H.S. Long, Oxford 1964.
– Θέων Σμυρναίος: Περί των κατά το μαθηματικόν χρησίμων εις την Πλάτωνος ανάγνωσιν. (18, 5). Εκδ. Αίθρα, 2003.
– Ιάμβλιχος: Περί του Πυθαγορικού βίου. Εκδ. Ζήτρος, 2001.
– Ιάμβλιχος: Προτρεπτικός επί φιλοσοφίαν. Εκδ. Ζήτρος, 2002.
– Ιάμβλιχος: Oracles Chaldaïques (Χαλδαϊκά Λόγια). Collection des Universites de France, 1871.
– Ιπποκράτης: Περί Ιητρού, 12. Corpus Hippocraticus, Loeb Classical Library, 1988.
– Λουκιανός: Υπέρ του εν τη προσαγορεύσει πταίσματος. (731-732, 5). Εκδ. Πάπυρος, 1975.
– Μένων: Ιατρική Συλλογή. (Στον Πάπυρο του Λονδίνου, Anonymi Londin. 18, 8-20, 21).
– Νικόμαχος Γερασηνός (60 – 120 μ.Χ.): Αριθμητική Εισαγωγή (Β, 19). Εκδ. Κάκτος, 2009.
– Πλούταρχος: Περί παίδων αγωγής (12, Β, 17). Εκδ. Γρηγόρη, 1986.
– Πολύβιος (203 – 120 π.Χ.): Ιστορίαι (Βιβλ. Β΄, 39). Εκδ. Πάπυρος, 1975.
– Σαλούστιος: Περί θεών και κόσμου. G. Rochefort, Les Belles Lettres, Paris 1960.
– Στοβαίος, Ιωάννης (5ος αι. μ.Χ.): Εκλογαί (188, 14). Εκδ. Κάκτος, 1995.
– Φιλόδημος (110 – 35 π.Χ.): Περί Ευσεβείας, 66. Dirk Obbink, Oxford University Press, 1997.

Νεώτεροι Έλληνες συγγραφείς

– Βουδούρης, Κ.: Πυθαγόρεια Φιλοσοφία. Αθήνα-Σάμος, 1992.
– Δάμπασης, Ι.Ν.: Καλλιφών-Δημοκήδης, οι πρεσβύτεροι πυθαγόρειοι ιατροί. Ελληνική Ιατρική, 31:78, 1962.
– Δάμπασης, Ι.Ν.: Αλκμαίων: ο φιλόσοφος και ερευνητής ιατρός. Περ. «Ιλισός», 6, 1961, 316.
– Κοραής Αδαμάντιος: Πρόδρομος Ελληνικής Βιβλιοθήκης (σελ. 116), περιέχων Κλαυδίου Αιλιανού την Ποικίλην Ιστορίαν, Ηρακλείδου του Ποντικού, Νικολάου του Δαμασκηνού τα Σωζόμενα. Οις προσετέθησαν και βραχείαι σημειώσεις, και Στοχασμοί αυτοσχέδιοι περί της Ελληνικής παιδείας και γλώσσης. Έκδ. 1805.

Ξένοι συγγραφείς

– Burnet, John.: L’histoire du Pythagorisme primitive est donne entierement conjecturale. (L’Aurore de la Philosophie Grecque, p. 101-102). Payot, Paris (1919).
– Castiglioni, Arturo: History of Medicine. A.A. Knopf (1941).
– Comperz, Theodor: Les penseurs de la Grece: histoire de la philosophie antique, vol.1, V, La Doctrine Orphico-Pythagoricienne de l’Ame, p.134. Librairie Felix Alcan, Paris (1908).
– Diels H.: Die Fragmente der Vorsokratiker. Berlin (1906).
– Freeman, Kathleen: Pre-Socratic Philosophers (για τον Φιλόλαο) p. 220. Forgotten Books (1948).
– Mallinger, Jean: Pythagore et les Mysteres, p. 42. Edité par Imprimerie F. Planquart, Lille (1974).
– Marques-Riviere, Jean: Histoire des Doctrines Esoteriques, p. 74-90. (Les Mysteres Orphico-Pythagoriciens). Payot, Paris (1950).
– Mattei, Jean-Francois: Pythagore et les Pythagoriciens. Presses Universitaires de France (1993).
ν

© 2016 Youmagazine.gr

 

 

---