«Καβάφης: Ο άνθρωπος και ο ποιητής» – Τα πολλαπλά είδωλα του Αλεξανδρινού

BOOK CORNER  | Ενημ. 21/10/2025, 11:35

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Παρουσίαση του βιβλίου «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής» των Γκρέγκορι Τζουσντάνις και Πίτερ Τζέφρις.

Image: BookPress

v

TΟ 1933, στα εβδομηκοστά του γενέθλια, ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης πεθαίνει σε ένα νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας, αφήνοντας πίσω του ένα μικρό, επιμελημένο σύνολο 154 ποιημάτων, μαζί με σπαράγματα και χειρόγραφα ανολοκλήρωτων προσπαθειών.

Σε όλη του τη ζωή ο Κωνσταντίνος προσπαθούσε να ελέγχει αυστηρά την κυκλοφορία των ποιημάτων του, όμως μετά τον θάνατό του η φήμη του εκτοξεύτηκε: έγινε ο Κ. Π. Καβάφης, ο παγκόσμιος ποιητής με τη γραφή που ξεπερνά τα στενά γεωγραφικά όρια της καταγωγής του και μέχρι σήμερα αγαπιέται και μεταφράζεται ευρέως. 

Στη βιογραφία αυτή («Κωνσταντίνος Καβάφης. Ο άνθρωπος και ο ποιητής», μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο), οι Gregory Jusdanis και Peter Jeffreys αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα της ζωής και του έργου του λαμπρού και γεμάτου ανησυχίες και ανασφάλεια ποιητή, που για την τέχνη του θυσίασε την αγάπη.

Με σημαντικές λεπτομέρειες, παρουσιάζουν τη ζωή του νεαρού Κωνσταντίνου με την οικογένειά του, αλλά και την ενήλικη ζωή στην αγαπημένη του Αλεξάνδρεια, την πόλη που έθρεψε τη φαντασία του.

Γράμματα, σημειώσεις, φωτογραφίες, εισιτήρια πλοίων, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αποκόμματα εφημερίδων. Πάνω από 3.000 τεκμήρια της ζωής του Κωνσταντίνου Καβάφη προέρχονται από το Αρχείο Καβάφη, Φρυνίχου 16Β στην Πλάκα. Ένα έργο που επιμελήθηκε και ανάδειξε το Ίδρυμα Ωνάση. Όλα αυτά, όμως, στοιχειοθετούν την ύπαρξη του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή; Αν τα μελετήσουμε σε βάθος, θα έχουμε προσεγγίσει τον μύθο του ή πάντα κάτι θα μας διαφεύγει;
ν

ν

Η αλήθεια είναι αυτή που μπορεί να διαβάσει κανείς στον πρόλογο της βιογραφίας Κωνσταντίνος Καβάφης. Ο άνθρωπος και ο ποιητής που συνέγραψαν οι Γρηγόρης Τζουσδάνης (Gregory Jusdanis) και Παναγιώτης Τσαφαράς (Peter Jeffreys). Όπως σημειώνουν, ο ίδιος ο Καβάφης ήταν ο πρώτος βιογράφος της ζωής του.

Πριν καν ασχοληθούν οι κάθε λογής μελετητές με το έργο και τη ζωή του, ο ίδιος άρχισε να μαζεύει διάφορα στοιχεία που θα μπορούσαν να μιλήσουν γι’ αυτόν.

Φυσικά, από όλη αυτή τη ζωή λείπουν αρκετά κομμάτια που θα μπορούσαν δυνητικά να δώσουν πιο ολοκληρωμένη εικόνα του ανδρός και του ποιητή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ερωτική του ζωή. Πώς γίνεται ένας ποιητής που ύμνησε τον ομοφυλοφιλικό έρωτα στην ποίησή του (και μάλιστα σε μια εποχή που ελάχιστοι είχαν τη δύναμη να το κάνουν) να μην άφησε στο αρχείο του κάποια επιστολή ή, έστω, το στίγμα κάποιου έρωτα;
v

Κ. Π. Καβάφης | Ίδρυμα Ωνάση
v

Να το αφαίρεσε ο ίδιος; Να χάθηκε στην πορεία; Να έγινε κάποια προσπάθεια «καλλωπισμού» από τους ανθρώπους που διαχειρίστηκαν το αρχείο του; Το σίγουρο είναι ότι ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ακόμη και στις μέρες μας, εμφανίζεται με ένα πολλαπλό είδωλο, από το οποίο λείπουν κάποιες σημαντικές πλευρές. Έστω, όμως, κι αυτές που υπάρχουν είναι ικανές να μας δείξουν τον άνθρωπο πίσω από τον μύθο, αλλά και τον μύθο που δημιούργησε τον άνθρωπο.

Τα βάθη

Σκοπός αυτής της τόσο εμπλουτισμένης σε στοιχεία βιογραφίας των Jusdanis-Jeffreys είναι να εισδύσουν σε βάθη που ως τώρα καμία άλλη βιογραφία δεν είχε καταφέρει. Είναι μια απόπειρα όχι μόνο να σκιαγραφηθεί το πρόσωπο πίσω από την ποίηση, αλλά και να αποδομηθεί ο μυθολογικός χαρακτήρας που ο ίδιος ο Καβάφης καλλιέργησε μεθοδικά, ίσως και αμυντικά, γύρω από τον εαυτό του.

Το πρώτο που εντυπωσιάζει στη νέα βιογραφία είναι η αποφυγή της παραδοσιακής χρονολογικής αφήγησης. Οι συγγραφείς επιλέγουν να οργανώσουν τη ζωή του Καβάφη θεματικά: οικογένεια, σεξουαλικότητα, η πόλη της Αλεξάνδρειας, η λογοτεχνική παραγωγή, οι φιλίες και η σχέση του με τον χρόνο. Αυτή η δομή επιτρέπει μια βαθύτερη εξερεύνηση των πτυχών της προσωπικότητας του ποιητή, χωρίς τον περιορισμό της γραμμικής βιογραφικής αφήγησης.

Από την πλευρά του αναγνώστη, αυτό το συνεχές παιχνίδισμα με τον χρόνο, του δίνει τη δυνατότητα να κυνηγήσει ένα αίνιγμα που, τελικά, ποτέ δεν λύνεται, αλλά, ίσως, αυτή να είναι και η μαγεία του. Μήπως το ίδιο δεν συμβαίνει με την ποίηση του Καβάφη; Καίτοι αποκαλυπτική σε αρκετά σημεία της, ποτέ δεν δίδεται άπλετη στην ανάγνωση. Πρέπει να σκάψεις κάτω από στοιβάδες για να βρεις το κοίτασμα.

Η Αλεξάνδρεια και ο έρωτας

Δεν είναι μόνο ο Καβάφης που πρωταγωνιστεί στο βιβλίο. Οι συγγραφείς αποδίδουν σχεδόν ίση βαρύτητα στην Αλεξάνδρεια, την ερωτική πόλη που τον ανέθρεψε, τον διαμόρφωσε και εντέλει τον σφράγισε.

Η Αλεξάνδρεια του 19ου και 20ού αιώνα εμφανίζεται ως ένα πολιτισμικό χωνευτήρι. Ένα τοπίο από παράθυρα με κλειστά παντζούρια, αποικιακή ατμόσφαιρα, σκιές ευρωπαϊκής παρακμής και υποδόριες ερωτικές διαδρομές. Η περιγραφή της πόλης δεν είναι μόνο ιστορική αλλά και σχεδόν λογοτεχνική: αποπνέει υγρασία, σιωπή και αναμονή. Δεν είναι μόνο ο τόπος, είναι η συνθήκη μέσα στην οποία εκκολάφτηκε η καβαφική ματιά. Ο μοναχικός, ειρωνικός, ιστορικός και εσωτερικός τρόπος με τον οποίο ο Καβάφης έβλεπε τον κόσμο.

Ο Καβάφης παρουσιάζεται εδώ όχι ως ένας κρυφός εραστής, αλλά ως ένας άνθρωπος βαθιά συναισθηματικός, που έμαθε να ζει με το ανείπωτο και να το μετατρέπει σε τέχνη.

Προφανώς, η δυσκολία να μιλήσει κανείς για την ερωτική ζωή του Καβάφη είναι μεγάλη. Όχι γιατί δεν γνωρίζουμε τις προτιμήσεις του, αλλά διότι το να αναμοχλεύει κανείς ιδιωτικές στιγμές, τις οποίες ο ίδιος επιθυμούσε να κρατήσει κρυφές, ενδέχεται να οδηγήσει σε χύδην σχόλια που θα έχουν τη μορφή κουτσομπολιού. Οι συγγραφείς φέρονται με τον πρέποντα σεβασμό σε αυτή την πλευρά της ζωής του Καβάφη. Ούτε ανοίγουν απαγορευμένες θύρες, αλλά ούτε και εξιδανικεύουν. Αναγνωρίζουν τα κενά στο αρχείο, την έλλειψη άμεσων τεκμηρίων, αλλά επιχειρούν να συνθέσουν μια εικόνα βασισμένη σε απομεινάρια, όπως χειρόγραφα, σχόλια, αναφορές φίλων και εικασίες.

Ένα από τα πιο ισχυρά χαρακτηριστικά της βιογραφίας είναι η ανάδειξη των αντιφάσεων του Καβάφη. Οι συγγραφείς σκιαγραφούν έναν άνθρωπο γεμάτο εσωτερικές συγκρούσεις: έναν ποιητή που επιζητούσε τη φήμη αλλά ταυτόχρονα απέφευγε τη δημοσιότητα· έναν αστό με ανασφάλειες· έναν αθεϊστή με πνευματική αγωνία· έναν ειρωνικό λόγιο που δεν σταμάτησε να αναζητά τη σημασία της ζωής.

Αυτές οι αντιφάσεις, όμως, αντί να δημιουργούν σύγχυση, μας υπενθυμίζουν την ανθρώπινη πλευρά του ποιητή. Πέρα από τον μύθο που του έχει αποδοθεί και τα εγκώμια που του έχει προσδώσει η ελληνική και διεθνής γραμματεία, υπάρχει και η ευάλωτη, εύθραυστη πλευρά του ανθρώπου Καβάφη.

Είναι ενθαρρυντικό που σχεδόν έναν αιώνα μετά, ο Αλεξανδρινός με το λαμπρό και βαθυστόχαστο πνεύμα του εξακολουθεί και εμπνέει, βαθιά ανθρώπινος και βαθιά μεταμορφωτικός.
v

Δείτε επίσης:

Βιβλίο: «Με τον Όμηρο στις μέρες του κορωνοϊού» Τάκης Καμπύλης: «Κυριαρχεί η δημοσιογραφία της ντουντούκας» “Αθήνα 2222” – Το προφητικό μυθιστόρημα του Γιάννη Καστρίτη Μαρία Σχοινά «Η ζωή στο μπαλκόνι»: Ένα αισθαντικό μυθιστόρημα Βασίλης Καραποστόλης: «Η Ελλάδα βρίσκεται πιο πάνω από το κράτος» Βιβλίο: «Ηνωμένες Πολιτείες του Πολέμου» του Ντέιβιντ Βάιν (κριτική)