Οι όχι και τόσο ευυπόληπτες γυναίκες της Πομπηίας
ΙΣΤΟΡΙΑ/ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
Posted by Youmagazine Staff
Οι ανασκαφές στην Πομπηία έφεραν στο φως και άλλες αρχαίες ερωτικές σκηνές ηλικίας 2.000 ετών, στον οίκο Λουπανάρ (Φωλιά της Λύκαινας), τον πιο γνωστό και πιο καλά διατηρημένο οίκο ανοχής της αρχαιότητας.
Μια από τις νεώτερες ερωτικές τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν στην Πομπηία και παρουσιάζονται στους επισκέπτες. Πηγή: Splash News
v
ΑΙΣΘΗΣΗ προκάλεσαν οι νέες ερωτικές τοιχογραφίες που ήρθαν στο φως στο δεύτερο πάτωμα του φημισμένου οίκου Λουπανάρ (Φωλιά της Λύκαινας), του πιο γνωστού και πιο καλά διατηρημένου αρχαίου οίκου ανοχής στην Πομπηία, ο οποίος ανακαλύφθηκε και ανασκάφτηκε το 1862 και αναπαλαιώθηκε το 2006.
Η ανακάλυψη αυτή δημιουργεί ερωτηματικά για τις ιέρειες του έρωτα της εποχής, καθώς και για το ποια ήταν η ερωτική ζωή στα χρόνια της ρωμαϊκής ηγεμονίας. Στον ρωμαϊκό κόσμο, υπήρχαν περίπλοκοι κανόνες, καθώς επίσης και μια περίπλοκη νομοθεσία, σχετικά με τις σχέσεις των δύο φύλων – κανόνες για τον έρωτα, τον αρραβώνα, τον γάμο, τα παιδιά, την προίκα, τις υιοθεσίες, τα διαζύγια, την χηρεία, την μοιχεία και τα κληρονομικά θέματα. Το ίδιο και για τις ερωτικές σχέσεις. Αυστηροί νόμοι έβαζαν φραγμούς στη νομιμοποίηση των σχέσεων μεταξύ ελεύθερων πολιτών και δούλων. Μια ελεύθερη γυναίκα που παντρευόταν δούλο, υποβιβαζόταν στην τάξη του.
Όπως αναφέρει ο ιστορικός J.P.V.D. Balsdon στο έργο του Roman Women – Their History and Habits, οι όχι και τόσο ευυπόληπτες γυναίκες της ρωμαϊκής ηγεμονίας διακρίνονταν σε πόρνες, εταίρες, δούλες, απελεύθερες και παλλακίδες. Στο χαμηλότερο σκαλοπάτι της κλίμακας βρίσκονταν –όπως και σήμερα– οι εκδιδόμενες γυναίκες, ενώ στην κορυφή οι εταίρες. Ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στις διαφορές τους.
Οι πόρνες (scorta, meretrices, lupae, δηλαδή συνοδοί, μετρέσες και λύκαινες), πολλές από τις οποίες ήταν ξένες, από τη Συρία και την Αίγυπτο, ξεχώριζαν από την εμφάνισή τους. Τα πρόσωπά τους ήταν πολύ φτιασιδωμένα, δεν φορούσαν κορδέλες στα μαλλιά και τα φορέματά τους, με φριχτά έντονα χρώματα, ήταν κοντά –ένας κοντός χιτώνας και μια τήβεννος– σε αντίθεση με τις ευυπόληπτες Ρωμαίες δέσποινες που φορούσαν μακριές εσθήτες. Περπατούσαν στους δρόμους, κάθονταν ή στέκονταν –prostare– έξω από τα πορνεία.
Στη Ρώμη μπορούσε να τις συναντήσει κανείς στην Ιερά Οδό (Sacra Via), στην εμπορική αλλά κακόφημη συνοικία της Σουμπούρα, έξω από τα τείχη στην περιοχή του Εσκυλίνου-Βιμιναλίου λάφου, στον Καίλιο λόφο και στην περιοχή του Μεγάλου Ιππόδρομου. Πόρνες συνδέονταν επίσης με τους περισσότερους ναούς των ανατολικών θεοτήτων που υπήρχαν στη Ρώμη.
Ήταν δηλωμένες στην αστυνομία (στους aediles) και από την εποχή του Καλιγούλα και μετά πλήρωναν φόρο, ένα μέτρο που είχε ανατολίτικη προέλευση. Το ποσό του φόρου ισοδυναμούσε με τα χρήματα που έπαιρναν από ένα μόνο πελάτη μια οποιαδήποτε μέρα.
v
Οι τοιχογραφίες της Πομπηίας δείχνουν μια σειρά από ερωτικές πράξεις, που πιστεύεται ότι αντανακλούν τις προσφερόμενες υπηρεσίες. Υπάρχει, ωστόσο, η άποψη ότι οι εικόνες στον τοίχο είναι μια εξιδανικευμένη εκδοχή του σεξ και ότι η πραγματικότητα για όσους ζούσαν στο πορνείο ήταν πολύ πιο ζοφερή. Πηγή: Splash News
v
Η γνώση μας γι’ αυτές τις γυναίκες προέρχεται κατά ένα μέρος από συγγραφείς, όπως ο Γιουβενάλης και ο Μαρτιάλης, και κατά ένα άλλο από την αρχαιολογία, ιδιαίτερα από τα λείψανα της Πομπηίας∙ γιατί οι στάχτες και η λάσπη από την έκρηξη του Βεζούβιου τον Αύγουστο του 79 μ.Χ. διαφύλαξαν νωπά υπολείμματα της καθημερινής ζωής και της νυχτερινής (γιατί τα πορνεία δεν επιτρεπόταν να ανοίξουν πριν από τις τρεις το απόγευμα) των κατώτερων αλλά και των ανώτερων τάξεων της κοινωνίας σ’ αυτή τη ρημαγμένη πόλη.
Η σύγχρονη αντίληψη ότι οι πόρνες ήταν δούλες δεν είναι απολύτως ακριβής. Υπήρχαν πόρνες που εργάζονταν ανεξάρτητα, πληρώνοντας ενοίκιο στον ιδιοκτήτη του πορνείου ή του πανδοχείου όπου κρατούσαν δωμάτια. Άλλοτε πάλι ήταν υπάλληλοι του ιδιοκτήτη του πορνείου (του leno ή της lena). Τέτοιες γυναίκες πρόσφεραν επίσης τις υπηρεσίες τους σε φτηνά ξενοδοχεία (tabernae cauponiae) και καμιά φορά σε επιχειρήσεις που λειτουργούσαν σε συνεργασία με τα δημόσια λουτρά. Ο έμπειρος πελάτης θα πήγαινε φυσικά κατευθείαν στο ένα ή στο άλλο από αυτά τα μέρη ζητώντας να βρει το γούστο του.
Το Λουπανάρ στην Πομπηία, στη συμβολή δύο οδών, ήταν διώροφο και είχε δύο εισόδους, στους αριθμούς 12 και 18. Πηγή: Wikimedia Commons
Στα τελευταία χρόνια της αυτοκρατορίας υπήρχαν σαράντα πέντε πορνεία στη Ρώμη και βρίσκονταν όλα υπό την επίβλεψη της αστυνομίας. Στην Πομπηία –μια πόλη 20.000-30.000 κατοίκων– υπήρχαν τουλάχιστον επτά (ένα από αυτά λειτουργούσε σε συνδυασμό με ένα κομμωτήριο). Παραδόξως κανένα πορνείο δεν έχει ανακαλυφθεί στο λιμάνι της Ρώμης, την Οστία.
Αν κάποιος θέλει από περιέργεια να ρίξει μια ματιά σ’ ένα πορνείο (lupanar) αρκεί να πάει στην Πομπηία, στη διεύθυνση Insula 12 και 18. Το πορνείο είχε δύο πατώματα∙ τα πέντε δωμάτια στο επάνω πάτωμα, που είχαν δική τους είσοδο από το δρόμο, ήταν μεγαλύτερα από τα κάτω.
Το εσωτερικό του επάνω ορόφου έχει ανακατασκευαστεί. Το ισόγειο διατηρήθηκε άθικτο, με δύο πόρτες στο δρόμο (έξοδο και είσοδο), την τουαλέτα του και τα πέντε του δωμάτια, που οι διαστάσεις καθενός είναι περίπου 2×6 μέτρα. Τα πέτρινα κρεβάτια τους (που πάνω τους έβαζαν στρώματα) πιάνουν το ένα τρίτο περίπου του χώρου. Στους τοίχους του διαδρόμου υπάρχουν οκτώ τοιχογραφίες με ποικίλες ερωτικές σκηνές, μια πάνω από κάθε πόρτα. Ο επισκέπτης διάλεγε εν είδει «μενού» και έμπαινε μέσα στην πόρτα κάτω από την εικόνα που διάλεξε, για να απολαύσει την ερωτική του παραγγελία. Οι τοίχοι του δωματίου ήταν και αυτοί διακοσμημένοι με ερωτικές τοιχογραφίες. Οι τοιχογραφίες αυτές ήταν απόρρητες μέχρι την δεκαετία του 1970.
Έχουν βρεθεί επίσης 120 σεξουαλικές επιγραφές μέσα και γύρω από το κτίριο, στις οποίες οι πελάτες εκδήλωναν το θαυμασμό τους προς τις ιερόδουλες, ή προειδοποιούσαν για ασθένειες, όπως η βλεννόρροια.
v
Το εσωτερικό του δεύτερου ορόφου του Λουπανάρ στην Πομπηία. Πηγή: Splash News
v
Όταν με την έκρηξη του Βεζούβιου το πορνείο έπαψε να λειτουργεί, οι συνεταίροι που το εκμεταλλεύονταν ονομάζονταν Αφρικανός και Βίκτωρ. Έχουμε τα ονόματα από μερικά κορίτσια –Γλυκέρα και Φοίβη ήταν δύο από αυτές– και επίσης από αρκετούς πελάτες. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν δούλοι, όπως δείχνουν τα ονόματά τους – Φέλιξ (Ευτυχής), Ρωμύλος, Μαρς (Άρης) και Σκάμανδρος.
Γενικά το πορνείο προοριζόταν για τα γούστα ανδρών της κατώτερης κοινωνικής τάξης, ιδιαίτερα δούλων. Οι τιμές κυμαίνονταν από δύο έως δεκαοχτώ ασσάρια. Ένας σηστέρτιος –το βασικό ρωμαϊκό νόμισμα– υποδιαιρείτο σε δέκα ασσάρια και ήταν ισοδύναμος με 1/4 του δηναρίου ή το 1/4 μιας ελληνικής δραχμής. (Δηλαδή μια δραχμή ισοδυναμούσε με 4 σηστέρτιους ή 5 σημερινά δολάρια).
Την εποχή εκείνη θεωρείτο φυσικό να πηγαίνουν σε τέτοια ενδιαιτήματα οι νέοι, ιδιαίτερα των καλών οικογενειών. Σώζεται μια νόστιμη ιστορία σχετικά με τον Κάτωνα τον πρεσβύτερο (234-149 π.Χ.), ο οποίος, όταν είδε κάποιο νέο να βγαίνει από ένα πορνείο, είπε «Ωραία». Όταν όμως το είδε να βγαίνει από εκεί αρκετές φορές, του παρατήρησε: «Όταν είπα “Ωραία” δεν εννοούσα να κάνεις αυτό το μέρος σπίτι σου».
Δούλες αγοράζονταν και πουλιούνταν από ιδιοκτήτες πορνείων σε δημοπρασίες. Ο Μαρτιάλης έχει ένα επίγραμμα για μια ασουλούπωτη γυναίκα, που ο δημοπράτης τη φιλούσε επανειλημμένα, για να πείσει τους υποψήφιους αγοραστές ότι ήταν καθαρή. Η πράξη του αυτή είχε ένα και μόνο αποτέλεσμα: η μοναδική προσφορά που είχε γίνει μέχρι εκείνη τη στιγμή για το κορίτσι, αποσύρθηκε.
Επειδή αθώες νεαρές δούλες πουλιούνταν με δημοπρασία σε ιδιοκτήτες πορνείων, ήταν φυσικό οι αρχές να ανησυχήσουν ύστερα από ένα διάστημα με το σωματεμπόριο αυτό. Ο Αδριανός το απαγόρευσε∙ και οι περιορισμοί που επέβαλε διατηρήθηκαν από τους διαδόχους του.
v
Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι οι πόρνες στην Πομπηία ήταν δούλες και δεν ήταν εκπαιδευμένες σε οποιοδήποτε επάγγελμα, που σημαίνει ότι δεν είχαν πολλές εναλλακτικές λύσεις για εργασία. Πηγή: Splash News
v
Η ίδια η ύπαρξη των πορνείων έγινε αντικείμενο βίαιων επιθέσεων από τον Έλληνα ρήτορα και φιλόσοφο Δίωνα τον Χρυσόστομο (καμία σχέση με τον Ιωάννη Χρυσόστομο που έζησε τρεις αιώνες αργότερα), όμως κανείς άλλος συγγραφέας του ελληνορωμαϊκού κόσμου δεν το έπραξε, τουλάχιστον στην λογοτεχνία που μας έχει διασωθεί.
Στο Παρίσι σώζεται ένα ανάγλυφο που βρέθηκε στην Aesernia της Καμπανίας με μια επιγραφή, που παρουσιάζει με μια δόση χιούμορ έναν λογαριασμό ξενοδοχείου:
«Στήθηκε [η επιγραφή] από τον Γάιο Κάλιντο Ερωτικό ενώ ακόμα ζούσε, για τον εαυτό του και για τη Φαννία Βολούπτας. Πανδοχέα, τον λογαριασμό μου. Με χρέωσες: μια καράφα κρασί, ένα ασσάριο∙ ψωμί, ένα ασσάριο∙ φαγητό, δύο ασσάρια∙ έως εδώ συμφωνώ. Κορίτσι, οκτώ ασσάρια∙ συμφωνώ. Σανός για το μουλάρι, δύο ασσάρια. Αυτό το μουλάρι θα με ρίξει έξω».
Όσον αφορά τα σοβαρά αφροδίσια νοσήματα, έχουμε μια μαρτυρία του Πλίνιου του νεότερου σχετικά με την ευγενική αυτοκτονία ενός άνδρα και της γυναίκας του, όταν έμαθαν ότι είχαν προσβληθεί από σύφιλη. Πάντως η σιωπή πάνω σε αυτό το θέμα των ποιητών του έρωτα, όπως π.χ. του Οβίδιου στο έργο του Ars Amatoria, δεν επιτρέπει να πιστέψουμε ότι η αρρώστια αυτή ήταν διαδεδομένη.
v
Η πορνεία ήταν νόμιμη στην Πομπηία, όμως οι περισσότερες γυναίκες χρησιμοποιούνταν ως σκλάβες. Πηγή: Splash News
v
Ένα μεγάλο χάσμα χώριζε τα χυδαία γύναια του κόσμου των πορνείων από τις χαριτωμένες, κομψές και πανάκριβες κυρίες της πόλης, τις Δηλίες, τις Κυνθίες, τις Λεσβίες και τις Κορίννες.
Ο λόγος για τις περίφημες εταίρες που ξεχώριζαν, όπως αναφέρει και ο Αθήναιος στους Δειπνοσοφιστές, επειδή, εκτός της ομορφιάς τους, ήταν καλλιεργημένες, έχοντας εντρυφήσει στα γράμματα, τη λύρα και τη γεωμετρία και συνήθιζαν να παρακολουθούν χρήσιμες φιλοσοφικές συζητήσεις, ώστε να μπορούν να συνομιλούν επί ίσοις όροις με άρχοντες και διοικητές επαρχιών, στην αχανή ρωμαϊκή ηγεμονία.
Οι εταίρες αυτού του είδους ήταν γενικά Ρωμαίες, μερικές φορές απελεύθερες, συχνά όμως ευγενικής καταγωγής. Μια από τις αρχαιότερες που αναφέρονται στην Ιστορία, ήταν η scortum nobile Ισπάλα Φεκενία, η οποία τιμήθηκε από τη σύγκλητο επειδή αποκάλυψε μια συνωμοσία κατά του κράτους.
Το τρίτο βιβλίο της Τέχνης του Έρωτα (Ars Amatoria) του Οβίδιου γράφτηκε ως οδηγός για να έχει κανείς επιτυχίες με αυτές τις γόησσες.
Παρόμοιες αναφορές έχουμε από τους ποιητές Τίβουλλο, Προπέτριο και Κάτουλο. Οι εταίρες αυτές ήταν doctae puellae, μορφωμένα κορίτσια, ταλαντούχες, πολιτισμένες, ικανές για συζήτηση. Έπαιζαν άρπα και κιθάρα, τραγουδούσαν, είχαν διαβάσει καλά τους κλασικούς της ελληνικής λογοτεχνίας και ήταν εξοικειωμένες με την σύγχρονή τους λογοτεχνία και ποίηση. Επίσης χόρευαν, επιδεικνύοντας τα σωματικά τους θέλγητρα.
Διέφεραν από τις παλλακίδες, στο ότι ήταν ελεύθερες και μπορούσαν να εγκαταλείψουν τον εραστή τους για κάποιον άλλον, ισχυρότερο ή πλουσιότερο. Η παλλακία (concubinatus) ήταν μια βολική κοινωνική σχέση, που την αναγνώριζε ο ρωμαϊκός νόμος, και που ισοδυναμούσε με γάμο, καθώς δινόταν και προίκα, και ισοδυναμούσε με τη σύγχρονη συγκατοίκηση ενός ζευγαριού. Η συμβίωση αυτή επιτρεπόταν μόνο ανάμεσα σε ελεύθερους πολίτες.
Η τραγωδία μιας εταίρας ήταν να ερωτευθεί τον άνδρα που την συντηρούσε, καθώς έτσι έχανε την δυνατότητα να του επιβάλλεται. Αντίθετα, έπρεπε εκείνος αν είναι τρελά ερωτευμένος μαζί της, να βασανίζεται από τη ζήλια και την αγωνία για το αν θα του ήταν πιστή ή θα τον άφηνε για κάποιον πλουσιότερο, που μπορούσε να της προσφέρει τις πολυτέλειες που ο ίδιος δεν είχε τα μέσα να της δώσει. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που πολλοί είχαν καταστραφεί οικονομικά, έχοντας δανειστεί χρήματα για να τα σπαταλήσουν όχι στην πολιτική σταδιοδρομία τους, αλλά στις ερωμένες τους.
v
Η Πομπηία καταστράφηκε στις 24 Αυγούστου του 79 μ.Χ. όταν, μετά από μια φοβερή έκρηξη του Βεζούβιου, ένα τεράστιο κύμα στάχτης έθαψε για πάντα, μέσα σε λίγες ώρες, την εύθυμη, σπάταλη και πανέμορφη ρωμαϊκή πόλη. Πηγή: Splash News
v
Στην Ιστορία υπήρξαν εταίρες ή παλλακίδες που έφτασαν να κυβερνούν βασίλεια. Ο Αιλιανός, στην Ποικίλη Ιστορία, διασώσει έναν θρύλο σχετικά με την Ασσυρία Σεμίραμι, που έχει υμνηθεί για την ομορφιά της. Έγινε ερωμένη του βασιλιά των Ασσυρίων, που την είχε καλέσει στα ανάκτορα εξαιτίας της φήμης για την ομορφιά της, και την ερωτεύθηκε αμέσως μόλις την είδε.
Το κυριότερο προσόν μιας εταίρας ήταν να κάνει τους άλλους να την ερωτεύονται, χωρίς η ίδια να επιστρέφει το ερωτικό ενδιαφέρον – αν και έπρεπε πάντα να πείθει τον εραστή της για την αγάπη της γι’ αυτόν.
Μόλις η Σεμίραμις κατάλαβε ότι ο βασιλιάς ήταν ερωτοχτυπημένος μαζί της, του ζήτησε–τάχα για αστείο– να φορέσει αυτή τη βασιλική του ενδυμασία και την άδεια να κυβερνήσει για πέντε μέρες την Ασία και να εκτελούνται όλες οι προσταγές της. Το αίτημά της δεν έμεινε ανικανοποίητο. Και αυτή, μόλις ο βασιλιάς την κάθισε στο θρόνο και κατάλαβε ότι μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε, πρόσταξε τους σωματοφύλακες να σκοτώσουν τον ίδιο τον βασιλιά. Έτσι, πήρε την εξουσία στους Ασσυρίους.
Ο Ηρόδοτος, που διέσωσε την ιστορία της, μας δίνει πληροφορίες για το ειρηνικό και πολεμικό έργο της. Έχοντας γίνει βασίλισσα της Βαβυλώνας, ίδρυσε πόλεις, έκανε νικηφόρες εκστρατείες στην Περσία, στην Αίγυπτο και στη Λιβύη, αλλά νικήθηκε σε εκστρατεία στις Ινδίες και εξαφανίστηκε.
v
Walk around in a 3D splendid house from the ancient Pompeii
v
